Krótka historia Przewodnika do GOT - Przodownika TG *)

Okres międzywojenny jawi nam się jako idealne odniesienie dla naszych aktualnych dążeń do wolności i niepodległości kraju. Mało kto dziś pamięta, że Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (PTT) i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (PTK) były w latach dwudziestych i trzydziestych w istotnym konflikcie z władzami państwowymi, dążącymi do upaństwowienia turystyki...


Turystyka miała się stać, zgodnie z oficjalną polityką gospodarczą, istotnym działem gospodarki narodowej i ważnym czynnikiem państwowotwórczym. W PTT istniała wyraźna niechęć do takiego modelu turystyki. Będąc w opozycji do turystyki komercyjnej i masowej, PTT optowało za turystyką poznawczą, refleksyjną, krajoznawczą, organizowaną społecznie.

W takiej atmosferze rywalizacji Polski Związek Narciarski ustanowił w 1926 roku pierwszą polską odznakę turystyczną, nazwaną „ Odznaką za sprawność PZN”. W sześć lat później PZN ustanowił kolejną „Odznakę Górską PZN”. Równolegle w 1930 roku władze ustanowiły podobną Państwową Odznakę Sportową. Sukcesy tych odznak spowodowały, że w 1935 roku ustanowiono kolejną narciarską „Odznakę ZjazdowąPZN”.

Specjalnie dla tej odznaki wytyczono łatwą trasę zjazdową z Kasprowego Wierchu. W tym samym roku powstała konkurencyjna dla PTT i PTK Liga Popierania Turystyki, która miała dysponować większością państwowych funduszy na rozwój turystyki masowej. Od 1934 roku Polski Związek Kajakowy przyznawał „Odznakę Kajakową PZK”, a w 1936 roku PZN ustanawia „Odznakę Nizinną PZN”. Zdobywanie odznak popierały czynniki miarodajne, w tym wojsko. Były one zdobywane, noszone i dobrze oceniane w towarzystwie.

W takiej sytuacji PTT rozpoczęło dyskusję nad ustanowieniem własnej odznaki turystycznej, propagującej odrębny od rządowego model turystyki górskiej. W kwietniu 1935 roku Towarzystwo powołało komisję dla opracowania zasad zdobywania letniej górskiej odznaki PTT. 14 maja 1935 roku skierowano do górskich oddziałów PTT pismo przedstawiające propozycję utworzenia Letniej Odznaki Turystycznej w celu konsultacji projektu. W propozycji przewidziano ustalanie listy przewodników PTT którzy mieli mieć prawo do zaświadczania protokołów o odbytych wycieczkach.

Na Zjeździe Delegatów PTT w Stanisławowie w 1935 roku zaakceptowano projekt odznaki i Komisję GOT z Mieczysławem Orłowiczem na czele. Ustanowienie Górskiej Odznaki Turystycznej w czerwcu 1935 roku nie zmieniło jednak faktu, że prace nad regulaminem i punktacją wycieczek do GOT trwały jeszcze w początkach 1936 roku. Pierwsze wycieczki do GOT prowadził Mieczysław Orłowicz na trasach w Czarnohorze. W 1935 roku zdobyto 55 odznak GOT, a w 1936 roku 137 odznak i 22 honorowe przyznane wybitnym turystom górskim. Łącznie do 1939 roku zdobyto blisko pięćset odznak GOT, większość dzięki osobistemu zaangażowaniu Mieczysława Orłowicza.

Regulamin GOT ustanawiał „Przewodników do GOT” jako tych, którzy mieli obowiązek przestrzegać zasad zdobywania odznaki. Pierwszy regulamin określał, że „Przewodnicy do GOT” są „uprawnieni do prowadzenia wycieczek do GOT PTT i do potwierdzania protokołów z odbytych wycieczek”.

Pierwszych przewodników do GOT mianował Zarząd Główny PTT. Podstawą mianowania była rekomendacja Komisji GOT. Na mianowanych przewodników nałożono regulaminowy obowiązek zdobywania GOT. Każdy z nich zobowiązywał się także do „wychowywania turystów udających się w góry” Pierwsza lista przewodników do GOT liczyła w 1935 roku 204 osoby. Uprawnienia nadawano na „cały obszar gór polskich”, „na Tatry”, „na Beskidy Zachodnie”, „na Beskidy Wschodnie” oraz „na inne tereny górskie tutaj niewymienione”. Do tych „innych terenów górskich” należały Góry Świętokrzyskie.

W maju 1936 roku ilość przewodników do GOT wzrosła przez mianowanie 21 honorowych przewodników w tym min.: Stanisława Osieckiego, Tadeusza Smoluchowskiego, Kazimierza Sosnowskiego, Mariusza Zaruskiego i Walerego Goetla. W początkowym okresie funkcjonowania odznaki poważnym problemem była za mała ilość przewodników do GOT. W drugim wydaniu regulaminu z 1936 roku figurowało 241 osób. Najwięcej przewodników pochodziło ze Lwowa (38 osób) i Warszawy (34 osoby). W Krakowie mieszkało 16 przewodników a w Zakopanem dziesięciu. W wielu miejscowościach min. w Wilnie, Nowym Sączu, Przemyślu, Radomiu i Krynicy oddziały nie wytypowały ani jednego przewodnika.

Ciekawy jest problem zmiany nazwy uprawnień. W propozycjach z maja 1935 roku uprawnienia określano nazwą „Przewodnika PTT”. Pierwsza oficjalna nazwa „Przewodnik do GOT” oddawała sens tej godności podkreślając jej związek z nowo ustanowioną odznaką. Warto przypomnieć, że przewodnikami górskimi zostawali w tym czasie w pierwszym rzędzie górale i były to uprawnienia związane z zarobkowaniem; przewodnikami do GOT mianowano doświadczonych turystów i taterników wykonujących swe uprawnienia społecznie. Wyraźnie społeczny (nieodpłatny) charakter uprawnień nakazywał regulamin z 1935 roku i wszystkie następne.

Wznowienie akcji GOT po wojnie nastąpiło w 1948 roku. Turystów odsyłano do zmienionego regulaminu oraz nowego spisu przewodników GOT. Latem 1949 roku wydano w dużym nakładzie nowy, zmieniony regulamin GOT wraz ze spisem wycieczek i przewodników.

W grudniu 1950 roku połączono PTT i PTK. W ramach nowej organizacji utrzymano GOT ze zmianą uprawnień przewodnika GOT na przodownika. Wiązało się to z tworzeniem systemu odznak turystycznych oraz ujednoliceniem nazw uprawnień z innymi obszarami turystyki. Nazwa „Przodownik GOT” po pewnym czasie uległa zmianie na „Przodownik Turystyki Górskiej”, by w końcu ustalić się na „Przodownik Turystyki Górskiej PTTK”.

Przez cały okres istnienia tych uprawnień, czyli przez 70 lat, nie zmieniła się ich formuła i sens: prowadzenie wycieczek turystycznych na obszarze uprawnień i potwierdzanie ich odbycia. Przez wiele lat przewodnicy „zawodowi” i przodownicy „społeczni” działali obok siebie, wykonując swe funkcje i wzajemnie się uzupełniając. W 1960 roku, kiedy to przewodnicy po raz pierwszy w historii otrzymali uprawnienia państwowe, Państwo usankcjonowało także uprawnienia przodownickie uzasadniając zasadę, że regulacje prawne dotyczące przewodników nie naruszają w niczym uprawnień nadanych przez PTTK przodownikom różnych dyscyplin turystycznych. Większość przewodników górskich była równocześnie przodownikami turystyki górskiej – tak jak zresztą do dziś.

Niestety, z biegiem lat uprawnienia przodowników poczęły ulegać coraz dalej idącym ograniczeniom. Zaczęło się od Tatr, gdzie Komisja Egzaminacyjna Przewodników Tatrzańskich, za aprobatą Dyrekcji TPN, odmówiła egzaminowania przodowników na obszar Tatr. W ustawie z 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej nie wymieniono przodowników jako osoby uprawnione do prowadzenia wycieczek i imprez turystycznych (mimo że Zarząd Główny PTTK zgłaszał w tej sprawie wyraźne i stanowcze uwagi). Nic więc dziwnego, że w wydanym jako akt wykonawczy do tej ustawy Rozporządzeniu Rady Ministrów z 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach wprowadzono kategorycznie brzmiący przepis, że wycieczki górskie w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, a także na obszarach powyżej 1000 m n.p.m. mogą prowadzić wyłącznie przewodnicy.

Z prawnego punktu widzenia przepis ten zamyka możliwość legalnego prowadzenia przez przodowników wycieczek górskich. Nie dziwi także fakt, że ustawa o usługach turystycznych nie wspomina o przodownikach (choć akurat akt prawny dotyczy sfery działalności gospodarczej w turystyce).

Sześć lat trwają starania PTTK o uchylenie niczym nieuzasadnionych i społecznie szkodliwych przepisów. Jak dotąd nie zostały one uwieńczone pełnym sukcesem. Za cząstkowy sukces można uznać fakt, iż w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobów organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki – uznano uprawnienia przodownika (na równi z przewodnikiem, instruktorem i kierownikiem wycieczek szkolnych) do prowadzenia wycieczek i imprez turystycznych.

Że można ten problem rozwiązać rozsądnie także w parkach narodowych, świadczy Porozumienie z 6 grudnia 2002 r. w sprawie przewodnictwa turystycznego na terenach parków narodowych województwa dolnośląskiego, wedle którego (cyt.) „Prawo do oprowadzania zorganizowanych grup na obszarach obydwu Parków Narodowych (Karkonoskiego i Gór Stołowych), bez obowiązku uzyskania odrębnych zezwoleń lub licencji mają (…) przodownicy turystyki górskiej z uprawnieniami na Sudety…”.

Nie zwalnia to oczywiście Komisji Turystyki Górskiej i Zarządu Głównego PTTK od dalszych starań i zabiegów o systemowe rozwiązanie prawne, zrównujące w uprawnieniach do prowadzenia wycieczek kadrę społecznych przodowników turystyki górskiej z zawodową kadrą przewodników górskich. W szczególności zabiegać nadal należy o uchylenie osławionego Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa w górach, które przecież – obok przepisu dyskryminującego czterotysięczną, fachową, społeczną kadrę przodowników turystyki górskiej, zawiera jeszcze kilka dziwacznych, niczym nieuzasadnionych, a także (na szczęście) do dziś nie wykonanych przepisów, jak choćby ten, że szlak turystyczny znakuje się kolorem… dowolnym (?!), a góry zaczynają się akurat od 1000 m n.p.m., (dlaczego nie 800 albo 1200?).

Regulamin Górskiej Odznaki Turystycznej PTT z 1935 roku zawierał IV część będącą wskazówkami dla przewodników GOT. Zarząd Główny PTT kładł w nich moralny obowiązek na przewodników GOT „wychowywania w znaczeniu turystycznem” szerokich rzesz udających się w góry. We wskazówkach podkreślano różnice pomiędzy przewodnikami GOT spełniającymi wszystkie swoje czynności w związku z odznaką bezinteresownie od zawodowych przewodników PTT. Znakomita większość aktualnych Przewodników – Przodowników Turystyki Górskiej nadal pragnie odróżnić te dwa, jakże różne, w sferze filozoficznej, rodzaje uprawnień przewodnickich. Należy jednak zastanowić się czy w 70-lecie naszych uprawnień jakie upływa w 2005 roku, Komisja Turystyki Górskiej ZG PTTK nie powinna dokonać „powrotu” do pierwszej nazwy uprawnień : „Przewodnika Turystyki Górskiej” z uprawnieniami na odpowiednie obszary. Taka zmiana pomogłaby w batalii o nasze honorowe uprawnienia.

LITERATURA:

Krygowski Władysław: Górska Odznaka Turystyczna, Wyd. PTTK „Kraj” Warszawa Kraków 1985.
Kowalik T: GOT blisko miliona, GOŚCINIEC nr 6(163), Warszawa 1983.
praca zbiorowa: Regulamin i ramowy program kształcenia PTG PTTK, IWZZ Warszawa 1989.
Wójcik Wiesław A.: Geneza i rozwój GOT w PTT, „WIERCHY” rok 54(1985), Warszawa, Kraków 1988.
Kowalik T.: Skąd się wzięła GOT? , „PŁAJ” rok 1(1986), SKPB, Warszawa 1986.
Kapłon Jerzy: GOT w materiałach ODTG w Krakowie, „WIERCHY” rok 56(1987), Wrocław, Kraków 1992.
Wójcik Wiesław A.: O górskiej odznace turystycznej PTTK, artykuł w Górska Odznaka Turystyczna PTTK, Regulamin, trasy punktowane, COTG PTTK, Kraków 1999.
_________________________________________

*) Wojciech T. Kacperski, Zbigniew Kresek - "Vademecum Przodownika turystyki górskiej" - Wyd. Centralny Ośrodek Turystki Górskiej PPTK, Kraków 2004,

powyższy tekst pochodzi ze strony KTG ZG PTTK: http://ktg.pttk.pl/index.php?mod=news&act=showfull&id=1179259474