Lech Rugała
Aleksander Ostrowicz urodził się 11 lipca 1839 r. w Gostyniu jako syn tamtejszego nauczyciela szkoły elementarnej - Walentego i Teodory z Moralińskich. Uczęszczał do szkoły w Gostyniu, do gimnazjum w Lesznie i Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu. W 1860 r. za przykładem swego brata Leonarda, udał się na studia teologiczne do Wrocławia, lecz pod wpływem rodzących się w nim zainteresowań medycznych przeniósł się na wydział lekarski. W latach studiów wrocławskich był członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego, zawiązanego przy tamtejszej uczelni [13]. Towarzystwo to skupiało w swych szeregach studiujących tu Polaków pochodzących ze wszystkich zaborów, głównie jednak z Wielkopolski i Śląska, na celu zaś miało wspólne poznawanie słowiańskiej literatury. Związki Poznańskiego z Wrocławiem były wtedy zresztą dość silne. Na Śląsku zaczęło w tym czasie rosnąć zainteresowanie językiem polskim i kulturą.
Strona tytułowa pracy doktorskiej Aleksandra Ostrowicza W 1866 r. Ostrowicz obronił pracę doktorską u prof. Ottona Spielberga. Jego praca nosiła tytuł "De trichina spirali et trichinosi. Dissertatio inauguralis Vratislaviae" (w tłumaczeniu: "O włośniu krętym i włośnicy. Rozprawa dla otwarcia stopnia naukowego we Wrocławiu"). Na stronie tytułowej pod nazwiskiem nie zawahał się umieścić określenia "Polonus". Studia ukończył w 1867 r. z tytułem doktora medycyny i chirurgii. Potem przez osiem lat był lekarzem miejskim w Poznaniu, który mieścił się wówczas w budynkach dawnego klasztoru Franciszkanów, przy obecnej ul. Koziej. W 1875 dr Ostrowicz przeniósł się do Lądka (wówczas Landeck) - szeroko znanego już w tamtych czasach kurortu. Motywy tej dość niezwykłej decyzji nie są znane. W 1878 r. został tam lekarzem w zakładzie wodoleczniczym “Thalheim” (obecnie budynki przy ul. Paderewskiego) założonym przez fotografa Paula Völkela z Nysy. Dyrektorem tego zakładu miał zostać dr Neisser z Wrocławia, lecz uległ on nieszczęsliwemu wypadkowi w którym stacił nogę i dlatego w 1880 r. funkcję dyrektora Völkel powierzył Ostrowiczowi (w: [9] str. 78-79). Tu też wybudował sobie okazały dom zwany “Villa Ostrowicz”. Budynek ten stał przy ul. Kościuszki 27, obecnie rozebrany po strawieniu go doszczętnie w 1992 r. przez pożar. Ostrowicz brał czynny udział w życiu lądeckich mieszczan. Z jego inicjatywy i dr. Karola Wehse powstało Towarzystwa Upiększania Miasta, był też członkiem Rady Miejskiej w Lądku. W 1881 r. zakłada lądecką sekcję Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego i działa w niej, zajmuje się m.in. turystycznym udostępnianiem okolicznych szczytów. Pełnił w niej funkcje skarbnika i członka zarządu. Informacje na temat działalności krajoznawczej Ostrowicza znajdują się w spisach członków Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego (GGV) obejmujących okres od 1881 r. [3]. Ostrowicz był również członkiem Towarzystwa do Wydawnictwa Dzieł Lekarskich Polskich w Krakowie i czytał Pamiętniki Towarzystwa Tatrzańskiego, co wskazuje na jego związki z Towarzystwem Tatrzańskim. Spory napływ Polaków do Zdroju z Wielkopolski i Śląska i chęć przyciągania dalszych skłoniły go do napisania przewodnika z kartą tytułową: “Landek w Hrabstwie Kłodzkim w Szląsku. Podręcznik informacyjny dla gości kąpielowych, Poznań, Nakładem autora 1881”. Wydał go w Poznaniu w drukarni Józefa Ignacego Kraszewskiego, sprowadzonej z Drezna do Poznania w 1870 r. przez dr. Władysława Łebińskiego (1840-1907), przyjaciela Ostrowicza, byłego prezeza Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu. Jest pierwszym przewodnikiem po Lądku, napisanym w języku polskim i zarazem dowodem długotrwałych związków Wielkopolski i Śląska. Książka liczyła 201 stron i zawierała 7 rozdziałów w dużej części poświęconym historii uzdrowiska, jego położeniu i komunikacji, właściwościom fizycznym i chemicznym wód, wskazówkom jak przeprowadzać kurację zdrojową. Przedstawione zostały tam również propozycje tras wycieczkowych w bliższe i dalsze okolice. Należy podkreślić, że pod koniec XIX w. życie polskie w śląskim uzdrowisku pulsowało wyjątkowo mocno. Na ośmiu lekarzy zatrudniano dwóch Polaków, doktorów: Aleksandra Ostrowicza i Józefa Pomorskiego (1892-99), a od 1897r. Antoniego Chłapowskiego. Polskie tradycje w Lądku sięgają czasów wcześniejszych Ostrowiczowi. W 1820 r. gościła w Lądku księżna Ludwika, żona namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego Antoniego Radziwiłła, wraz z córką Elizą. W tym właśnie okresie założony został "Hôtel de Pologne", własność tej rodziny. Zapewne odegrał szczególną rolę w skupianiu Polaków przybywających do Lądka, tym bardziej, że w pierwszych latach XIX w. gościła ich tu znacząca ilość. Polacy wtopili się w ogół kuracjuszy. Bardzo trudno określić liczbę Polaków przyjeżdżających w tych latach do wód, gdyż zarząd zdrojowy zaliczał "Poznańczyków do Niemców, Koroniarzy do mieszkańców Rosji" - pisze Ostrowicz w swoim przewodniku (w: [9] str. 49). Polscy goście też zaznaczali tu swą obecność. Tuż po 1854 r. nieznana bliżej grupa polskich przyjaciół, podpisująca się jako "Polnische Freundschaft" (Polska Przyjaźń), ufundowała jeden z kamiennych stopni prowadzących do kaplicy na górze Cierniak w Radochowie w bliskości Lądka.
Napis "Polnische Freundschaft" na schodach Kalwarii Radochowskiej W 1872 r. Polki podarowały kaplicy zdrojowej piękny kobierzec, używany przy większych uroczystościach, około 1887 r. poznański przemysłowiec Antoni Krzyżanowski ufundował kolumnę z figurą NMPanny stojącą do dziś przed kaplicą. Zresztą i z kuracjuszami polskimi liczono się również. Polską kuchnię w restauracji “Pod Merkurym” prowadził pan Poleński. W bibliotece zdrojowej w połowie XIX w. było 286 polskich książek, co stanowiło prawie 12% miejscowego księgozbioru, z czasopism prenumerowano "Dziennik Poznański", "Kurier Poznański" oraz krakowski "Czas". Pomimo tego w lecie 1883 r. obecną na leczeniu Polonię obiegła petycja do zarządu miasta o wzbogacenie biblioteki w polskie książki oraz czasopisma ilustrowane. Patronował temu wszystkiemu doktor Ostrowicz jako pełniący rolę “skupiającego porozrzucane jednostki tutejszej osady polskiej” ("Dziennik Poznański” w 1887 r. w: [14]) O Ostrowiczu sporo pisała XIX-wieczna poznańska prasa: "(...) uprzyjemnienie pobytu w powyższym kierunku lekarzowi tutaj ordynującemu zawdzięczamy, który bacznym jest na wszelkie możliwe uwzględnienie drogiego nam języka ojczystego." ("Dziennik Poznański" nr 154 z 1883 r.), (...) tworzy niejako duszę i główne skupisko polskiej kolonii, zbierającej się corocznie w śląskim zdrojowisku, a niezwykłą uprzejmością swą jedna sobie sympatię wszystkich, którzy tylko go poznali." ("Dziennik Poznański" nr 176 z 1893 r.). Z poznańskiej prasy (teksty opublikowane w: [14]) można też dowiedzieć się, że na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia Ostrowicz w sezonach zimowych ordynował w San Remo (nadmorskie uzdrowisko we Włoszech w Ligurii na Riviera di Ponente nad Morzem Liguryjskim), co stanowi dziś dodatkowe potwierdzenie poziomu i rzetelności jego praktyki lekarskiej.
Pomnik nad grobem Aleksandra Ostrowicza Ostrowicz zmarł 1 lutego 1903 r. Jego żona - Klara przeżyła go o siedem i pół roku. Oboje Ostrowiczowie zmarli w swoim mieszkaniu w Lądku i zostali pochowani również w Lądku. Na cmentarzu parafialnym przy ul. Śnieżnej zachował się grób dr. Ostrowicza i jego żony z napisami w języku niemieckim. Tytuł wypisany na tablicy nagrobnej "Konigl. Sanitätsrat" (w tłumaczeniu: królewski radca sanitarny) świadczy o uznaniu władz pruskich dla jego pracy lekarskiej, a kunsztowna marmurowa płaskorzeżba nad grobem o szacunku społeczności Lądczan. Ponieważ płaskorzeźba ta wyszła spod dłuta lądeckiego rzeżbiarza Paula Thamma (syna znanego rzeźbiarza Franza Thamma, którego artyzm zachwala Ostrowicz w swoim przewodniku na str. 43), można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że twarz Pielgrzyma wiernie odwzorowuje twarz Aleksandra Ostrowicza. O żonie Ostrowicza niewiele dziś można powiedzieć. Nie jest znana nawet data i miejsce zawarcia związku małżeńskiego. Z zapisów w księdze stanu cywilnego w Lądku wynika, że Klara Ostrowicz (1847-1910) była córką radcy komisarycznego Lorenza, zmarłego we Wrocławiu. Urodziła się 19 października 1847 r. we Wrocławiu i była wyznania katolickiego. Musiała być dobrą gospodynią: "(...) niech mi wolno będzie wymienić willę radcy zdrowia dr. Ostrowicza, gdzie pożywienie zdrowe, posilne i obfite" ("Dziennik Poznański", nr 212, 1898 r.). Wśród skąpych danych o rodzinie dr. Aleksandra Ostrowicza wyróżnia się jedynie nieco obszerniejsze opracowanie biografii jego brata (w: [10], str. 533-534). Leonard Jan Ostrowicz (1831-1900), urodzony w Gostyniu, w 1852 r. ukończył Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu, w latach 1852-1856 kształcił się w seminariach duchownych w Gnieźnie i Poznaniu. Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był też jednym z wielu księży opornych wobec władz pruskich w okresie tzw. Kulturkampfu. W 1862 r. za patriotyczne kazania i procesję w Niegolewie koło Buku został ukarany więzieniem, a w 1864 r. za obrazę landrata (starosty) Madaia, prześladowcy powstańców, aresztowano go i ukarano grzywną. Często przenoszono go na różne parafie. Jego grób znajduje się przez kościołem farnym w Rogoźnie.
Tablica pamiątkowa przy grobie Ostrowicza w Lądku Grób Ostrowicza na lądeckim cmentarzu długo uchodził uwadze turystów. Niemieckie napisy utrudniały rozpoznanie w nim miejsca pochówku Polaka - autora pionierskiego polskiego przewodnika po Lądku. W 2001 roku z inicjatywy Zenona Szymankiewicza z Klubu Sudeckiego w Poznaniu przy grobie Aleksandra Ostrowicza umieszczono polską tablicę pamiątkową, ufundowaną przez Marszałka Wielkopolski. Warto nieco zboczyć ze szlaku, by w zadumie pochylić głowę i pomyśleć chwilę o tym, który na długo przed nami umiłował piękno śląskich gór. Literatura
________________________________________ [*] Rysunek wykonany przez autora niniejszego opracowania, przedstawia domniemany wizerunek Ostrowicza wg rysów twarzy Pielgrzyma z płaskorzeźby nad grobem w Lądku.
|
