Lech Rugała
 |
 |
|
"Anioł"
z Ciszycy i pruski książę Wilhelm. Zapomniana rezydedencja
poznańskiego księcia
|
U podnóża śmiało wyrastających z Kotliny
Jeleniogórskiej i imponujących swym ogromem wschodnich
grzbietów Karkonoszy z górującą nad nimi Śnieżką, w
Ciszycy koło Kowar, stoi urokliwie położony lecz mocno
zaniedbany pałac. Przez długi czas, wraz z otaczającym go
parkiem, stanowił scenerię niezwykłych wydarzeń opisanych
w literaturze.
Początek wieku XIX to czas, kiedy Europa oszalała na
punkcie turystyki i romantycznego krajobrazu. Karkonosze
nadawały się do tego wprost znakomicie. U podnóża tych
gór powstawały "jak grzyby po deszczu" letnie
rezydencje rodów magnackich z całej niemal Europy. Budowano
zespoły pałacowe i zamkowo-parkowe z amfiteatrami,
sztucznymi ruinami itp. Zjeżdżała do Kotliny
Jeleniogórskiej pruska arystokracja wraz z dworem
królewskim na czele.
Pałac w Ciszycy (wówczas Ruhberg) został zbudowany na
początku XIX wieku dla namiestnika Śląska hr. Carla Georga
von Hoyma. W 1824 roku pałac ten zakupił namiestnik
Wielkiego Księstwa Poznańskiego, książę Antoni Henryk
Radziwiłł [1] wraz z otaczającym go
parkiem i romantycznym zameczkiem myśliwskim zbudowanym w
formie pseudoruiny na pobliskim wzgórzu, zwanym obecnie
Radziwiłłówką. Razem z rodziną przyjeżdżał on tam
głównie latem.
|
Ruina zameczku
myśliwskiego na Radziwiłłówce w Ciszycy |
Antoni Radziwiłł z Wielkopolski do
Ciszycy nie miał daleko, więc bywał tam stosunkowo
często. Cała rodzina Radziwiłłów bardzo polubiła swoje
miejsce w Karkonoszach. Księżna Luiza, żona Antoniego,
wraz z córkami Elżbietą i Wandą spędzali tam lato.
Często zdarzały się tu towarzyskie wizyty przyjaciół. W
wydanym w Poznaniu polskim przewodniku propagującym
wędrówki po Karkonoszach znalazła się propozycja
wycieczki ze zwróceniem uwagi na rezydencję Radziwiłłów
w Ciszycy: "Chcąc ze Szmideberga udać się w
podróż na góry, można z dwóch ścieżków iedną obrać;
iedna prowadźi do przyiemney, o 3/4 mile od miasta odległey
wioski Buszvorwerk ku Szteinseifen: druga idźie wzdłuż
miasta, koło plantacyów, gdzie Jey Królewiczowska Imci
Xiężna pruska Louiza, godna małżónka J.O.Xięcia
Radziwiłła latową porą przebywa ..." Robiono
również wypady do sąsiednich posiadłości
zaprzyjaźnionych arystokratów.
|
Widok na grzbiet
Karkonoszy spod wzgórza Radziwiłłówka |
Księżniczka Elżbieta, zwana przez
najbliższych Elizą, bardzo lubiła piesze wycieczki. Była
ona bardzo dzielną i wytrwałą dziewczyną. Gdy
większość arystokracji jej czasów pokonywała wzniesienia
noszona w lektyce, ona zwiedzała okolicę na własnych
nogach. Eliza była uzdolniona artystycznie. W domu często
bywali nauczyciele rysunku i malarstwa. Rodzina
Radziwiłłów organizowała wspólne muzyczne wieczory.
Eliza i Wanda wówczas śpiewały swoimi pięknymi głosami
także pieśni autorstwa ich ojca. Antoni Radziwiłł
skomponował w Ciszycy sporą część muzyki do romantycznej
opery pt. "Faust" Goethego. Muzyka podobała się
Goethemu - dopisał na życzenie kompozytora kilka linijek
tekstu, których nie znajdziemy w oryginalnym wydaniu jego
dzieła. Premiery "Fausta" Poznań doczekał się
dopiero 5 kwietnia 2003 roku. [2]
Niekiedy w czasie rodzinnych koncertów można było przez
szybę dojrzeć twarze okolicznych mieszkańców oczarowanych
śpiewem i grą Antoniego i jego córek. Zarówno Eliza, jak
i Wanda nazywane były w okolicy "aniołami z
Ciszycy" ze względu na ich życzliwość i dobroć,
zwłaszcza dla okolicznych biednych wieśniaków, oraz
niezwykłą urodę.
|
Muzyczny wieczór
rodziny Radziwiłłów. Mal. H. Siemiradzki [3] |
Pałac w Ciszycy był miejscem dość
popularnym. Częstym jego gościem był brat ówczesnego
króla Prus, książę Wilhelm. Eliza i Wilhelm bardzo
przypadli sobie do gustu. Wkrótce nastąpiły ich
zaręczyny. W scenerii ciszyckiego majątku narodziła się
historia wielkiej miłości.
Radziwiłłowie byli Polakami. Jak się okazało
stanowiło to poważny problem dla części pruskiej
arystokracji. Odnosili się oni z wrogością do Antoniego i
jego rodziny. Cała ta sytuacja przyczyniła się do rozbicia
tak pięknie zapowiadającego się związku Elizy Radziwiłł
z Wilhelmem Hohenzollernem.
W dniu 8 stycznia 1826 roku książę Wilhelm zatrzymał
się na kilkanaście godzin w Poznaniu. O północy
opuszczał rezydencję Radziwiłów. Mimo silnego mrozu Eliza
ubrana w cieńką czarną suknię, w atłasowych trzewiczkach
zbiegła ze schodów, narzuciwszy tylko futro, odprowadzając
narzeczonego do powozu. Pożegnanie było bardzo smutne.
Księżniczka zalewała się łzami, jakby przeczuwając, że
to już koniec jej snów o szczęściu.
Wilhelm podążył do Petersburga. Tutaj widziano jego
przyszłość u boku kogoś całkiem innego. Pod presją sił
nieprzychylnych księżniczce, w której żyłach płynęła
polska krew, król Fryderyk Wilhelm III zajął stanowisko
jednoznacznie przeciwne małżeństwu Wilhelma z Elizą.
Książę nie był zdolny do przeciwstawienia się ojcu...
Matka Elizy poczuła się bardzo urażona stanowiskiem
pruskiego dworu. Trzeba pamiętać, że Radziwiłłowie to
jeden z najznakomitszych polskich rodów arystokratycznych.
Księżna Luiza powiedziała po zerwaniu zaręczyn: "Może
król lekceważyć naszą rodzinę, jeżeli mu się to
podoba, ale osobisty szacunek, którego nie może nam
odmówić, szacunek, jaki ma prawo żądać moja córka nie
pozwala na to, by dać odmowną odpowiedź."
Zerwanie zaręczyn bardzo dotknęło Elizę. Długo nie
mogła dojść do siebie. Do końca życia z nikim się już
nie związała. Zamieszkała na stałe w Ciszycy i tu
leczyła swoje troski. Spory uszczerbek na jej zdrowiu
musiały pozostawić wszystkie nieprzespane noce i morze
wylanych łez. Zaczęła chorować na gruźlicę. Dwa lata
walczyła z chorobą i zmarła w 1834 roku, w wieku 31 lat.
Została pochowana w rodzinnym grobowcu w Antoninie koło
Ostrowa Wielkopolskiego. Tak skończyła się dla
"ciszyckiego anioła" historia niespełnionej
miłości.
Po śmierci Elizy letnia rezydencja Radziwiłłów
przeszła w ręce jej siostry Wandy, wówczas już żony
księcia Adama Konstantego Czartoryskiego. W rękach
Czartoryskich Ciszyca pozostawała do roku 1927.
Natomiast drugi bohater tego tragicznego romansu, Wilhelm,
przeżył okres romantyzmu i swoich konkurentów do tronu i
wkrótce został koronowany, najpierw na króla Prus, a
później został cesarzem Niemiec - Wilhelmem I.
Niespełniona miłość Elizy Radziwiłłówny i Wilhelma
Hohenzollerna zainspirowała niemieckiego pisarza Baera
Oswalda do opisania jej historii w powieści zatytułowanej:
"Engel von Ruhberg" ("Anioł z Ciszycy"),
wydanej 1889 roku we Wrocławiu.
Pałac w Ciszycy zakupiony w 1927 roku od Czartoryskich
przez barona von Stein – Äcker, został w 1936 roku
opuszczony i zaczął niszczeć. Uratowała go renowacja
przeprowadzona w związku z kręceniem tu filmu „Pruska
miłość”, o historii uczuć Elizy Radziwiłłówny i
księcia Wilhelma Hohenzollerna. Inpiracją do tego filmu
stała się powieść Baera Oswalda, opisująca dzieje
nieszczęśliwej miłości.
W latach 1945 - 1989 w budynku mieścił się ośrodek
wczasowo – kolonijny. Potem stał się własnością
prywatną. Dlatego ze zwiedzeniem tego miejsca mogą być
pewne trudności. Poza tym ta była rezydencja magnacka dziś
w niczym nie przypomina dawnej świetności. Wraz z
przyległym parkiem i zameczkiem myśliwskim w formie
romantycznej pseudoruiny z wieżą widokową, wzniesionym
około 1790 roku na szczycie wzgórza dziś zwanego
Radziwiłłówką (463 m n.p.m.), leży poza znakowanymi
szlakami turystycznymi. Jest to o tyle dziwne, że przecież
jest to jedno z niewielu na tym terenie miejsc tak silnie
związanych z historią Polski i polskimi rodami magnackimi.
W dodatku za transakcją zakupienia tego pałacu przez
Antoniego Radziwiłła kryje się inspiracja wydania w
Poznaniu pierwszego w historii polskiego przewodnika
górskiego po "Olbrzymich górach" (tak wtedy
nazywano Karkonosze) z przeznaczeniem dla goszczących tu
Polaków. Polskie przewodniki górskie po Tatrach i Beskidach
nie mogły pojawić się wcześniej, zbyt bowiem nikły był
stopień rozwoju polskiej turystyki górskiej na tamtych
terenach i trwało jeszcze wtedy tych gór turystyczne
odkrywanie.
|
|
Radziwiłłowi i jego córkom rozmiłowanym w tej okolicy niewątpliwie zależało na propagowaniu piękna śląskich gór wśród rodaków i zadbali o to, żeby taki polski przewodnik się ukazał. A na to wzgórze naprawdę warto się wybrać, choć odnalezienie tej ruiny dla kogoś, kto jest tam po raz pierwszy, nie jest wcale łatwe. Warto tam pójść także dla widoku spod tego wzgórza (platforma widokowa na szczycie już nie istnieje), gdzie Karkonosze chyba najbardziej imponują swym ogromem. Niestety miejscowi przewodnicy z wycieczkami też tam prawie wcale nie zaglądają. Miejsce leży poza szlakami turystycznymi i trasami typowych wycieczek, choć od dawna aż prosi się o wytyczenie i wyznakowanie tam szlaku pieszego, jak i objęcie tego niszczejącego zabytkowego zespołu pałacowo-parkowego należytą opieką. Przydało by się też utworzyć tam choćby skromną izbę pamięci dawnych właścicieli.
[1] Antoni Radziwiłł to postać nieco tragiczna, przedstawiana przez historyków jako mierny dyplomata, któremu trudno było znaleźć złoty środek między interesami kraju, powiązaniami rodzinnymi z Hohenzollernami i troską o własne dobra. Śmierć synów, synowej i wnuczki oraz sercowy dramat córki Elizy sprawiły, że czarne chmury spowiły oblicze książęcej rodziny w ostatnich latach życia Antoniego. Dołączyły do tego coraz chłodniejsze stosunki z Berlinem, co książę odczuwał niezwykle dotkliwie. Dotknięty problemami rodzinnymi i pozbawiony honoru reprezentowania króla przez jego zdjęcie go ze stanowiska namiestnika za sympatyzowanie Powstaniu Listopadowemu, wyszydzany przez rodaków z targanych ruchami niepodległościowymi różnych stron rządzonej przez zaborców Polski, zaczął podupadać na zdrowiu. Nie czując się dobrze, obawiając się też epidemii cholery jaka szalała w stolicy Niemiec, wraz z całą rodziną na czas jakiś wyjechał do Ciszycy. I tutaj pogarszający się nadal stan zdrowia księżniczki Elizy spowodował, że Radziwiłłowie udali się do Cieplic (Teplic) położonych w Czechach (po ówczesnej austriackiej stronie w Sudetów), gdzie aż do następnego lata 1832 roku, przebywali w majątku księstwa Clary et Aldringen - teściów najstarszego z jego synów, księcia Wilhelma...
[2] O ile dużo mówi się o kompozytorach tworzących pod wpływem Tatr, w których to utworach muzycznych przewijają się motywy ich inspiracji przyrodą tatrzańską, tak miejsca pracy Radziwiłła nad tym dziełem lokuje się na terenie jego rezydencji w Antoninie i Poznaniu, a malownicze okolice pod Śnieżką, gdzie jego dzieło nabierało szczególnego zabarwienia, zbywa milczeniem. Wystawiono je w Berlinie po śmierci kompozytora w 1835 r. Spektaklem tym zachwycała się publiczność krajów języka niemieckiego i nie tylko, niemal do końca XIX wieku. Później rzecz całą zapomniano i już nie doczekała się wznowienia. Więcej => Opera komponowana pod Karkonoszami
[3] Obraz Henryka Siemiradzkiego
przedstawia koncert Fryderyka Chopina u Radziwiłła w 1829
roku.
Bibliografia:
Baer Oswald, Der Engel von Ruhberg, Breslau, 1889.
Fabiański J., Pod Kowarami Książę Antoni Radziwiłł
komponował operę "Faust", Kowary. Szkice z
dziejów miasta, Jelenia Góra, 1988.
Trzeciakowscy Maria i Lech, W dziewiętnastowiecznym
Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, 1987.
Wielkopolski Słownik Biograficzny, Poznań, 1983.
Strona główna |
Biografia Antoniego Radziwiłła | Polski przewodnik po Karkonoszach